NUKU’ALOFA – NUKU’As-leiders van landen in de Stille Oceaan werden maandag verwelkomd op hun jaarlijkse bijeenkomst in Nuku’alofa, Tonga. Ze werden eerst begroet door stortregens en vervolgens door een aardbeving.
De beving met een kracht van 6,9 was zwaar genoeg om geen schade te veroorzaken, maar de langdurige schok en het enkelhoge water herinnerden ons aan de natuurlijke kwetsbaarheid van veel lidstaten van het Pacific Islands Forum. Zij zijn verwikkeld in een existentiële strijd om economisch en ecologisch te overleven.
Aanbevolen video’s
Het onderstreepte ook de spanning die schuilgaat achter een gebeurtenis die ooit nauwelijks de aandacht van de wereld trok en nu delegaties uit tientallen landen over de hele wereld aantrekt. Het is vergelijkbaar met de manier waarop een hevige schermutseling om geopolitieke invloed in de Stille Zuidzee tussen grootmachten verder weg dreigt de lokale zorgen te overschaduwen, vaak tot ontsteltenis van de leiders van de eilanden.
“We willen niet dat ze hier in onze achtertuin vechten. Doe dat ergens anders,” vertelde Baron Waqa, secretaris-generaal van het forum en voormalig president van Nauru, vorige maand aan verslaggevers.
Toch zijn er dit jaar meer dan 1.500 afgevaardigden uit meer dan 40 landen aanwezig bij de bijeenkomst van lidstaten in de Stille Oceaan. Ze hopen allemaal hun agenda’s te kunnen verwezenlijken in een regio waar oceanen, hulpbronnen en strategische macht steeds meer omstreden zijn.
Het Pacific Islands Forum, opgericht in 1971, brengt 18 lidstaten samen om de problemen van een afgelegen en diverse regio te bespreken en te coördineren. Zij weten dat hun landen — met een bevolking van slechts 1.500 mensen — meer aandacht trekken op het wereldtoneel als ze met één stem spreken. De leiders — van Pacifische eilandstaten, waarvan sommige tot de meest bedreigde ter wereld door de stijgende zeespiegel behoren, evenals Australië en Nieuw-Zeeland — staan al lang voorop bij het aandringen op actie tegen klimaatverandering.
De eerste paar decennia van het bestaan van het forum ontgingen de jaarlijkse bijeenkomsten van de leiders grotendeels de aandacht van het grote publiek. In de afgelopen jaren is dat veranderd, zeggen vaste forumgangers: China’s campagne van hulp, diplomatie en veiligheidsovereenkomsten met leiders in de Stille Oceaan heeft geleid tot een snelle uitbreiding van de omvang en reikwijdte van de organisatie en haar bijeenkomsten.
De top van deze week wordt bijgewoond door de grootste delegatie uit China ooit, en een aanzienlijke delegatie uit de Verenigde Staten, onder leiding van plaatsvervangend minister van Buitenlandse Zaken Kurt Campbell.
Beide landen behoren tot de 21 “dialoogpartners” — een groep landen met interesse in de regio — in het forum. Er is een wachtlijst voor deelname, maar de inschrijvingen zijn momenteel gesloten terwijl het forum zijn structuur herziet. Waarnemers zeiden maandag dat een gelaagd systeem — dat de echte interesses en betrokkenheid van partners in de Pacific weerspiegelt — een mogelijkheid was.
“We zijn ons ervan bewust dat onze regio de afgelopen jaren van groot geopolitiek belang is geweest”, vertelde Mark Brown, de premier van de Cookeilanden en aftredend voorzitter van het forum, deze maand aan Islands Business. “Maar de veiligheidsproblemen die onze grotere ontwikkelingspartners zien, zijn niet dezelfde veiligheidsproblemen die wij als belangrijk beschouwen.”
Terwijl grote mogendheden het forum bezoeken om invloed te verwerven en tegelijkertijd de macht van anderen te ondermijnen, ligt de focus van de leiders in de regio juist op wat altijd al zo is geweest: de gevaren van klimaatverandering en de snel stijgende zeespiegel.
Herinneringen zijn overal te vinden in de Tongaanse hoofdstad Nuku’alofa — metalen waterflessen die als aandenken aan afgevaardigden worden verstrekt, zijn gelabeld met “één plastic fles minder”, maar bij elke vergadering en maaltijd worden plastic flessen water uitgedeeld. Stijgende zeespiegels en natuurrampen, zoals in veel Pacifische eilandstaten, hebben regenwater en grondwater verontreinigd en het onveilig gemaakt om te drinken.
Dit jaar heeft het onderwerp een andere kampioen: de secretaris-generaal van de Verenigde Naties, António Guterres, die in een toespraak bij de openingsceremonie van maandag verweet dat “de mensheid de zee als een riool behandelt” en hij applaudisseerde voor de leiders en jongeren in de Stille Oceaan voor het uitroepen van de klimaatnoodtoestand en het oproepen tot actie.
Sommige leiders probeerden de dringende problemen in eigen land centraal te stellen: de Tongaanse premier en nieuwe voorzitter van het forum, Siaosi Sovaleni, sprak maandag over de uitdagingen op het gebied van gezondheid en onderwijs waarmee zijn land te maken heeft – en dat klonk door de hele Stille Oceaan.
Andere onderwerpen zijn onder meer de erfenis van nucleaire verschrikkingen in de regio, de kosten van levensonderhoud en schulden, en de regionale veiligheid. Denk bijvoorbeeld aan de bouw van een opleidingscentrum voor de Pacifische politie in Brisbane, Australië. Dit wordt gezien als een directe uitdaging voor China’s bereidheid om de wetshandhavingsinstanties van sommige eilandstaten uit te rusten.
De premier van Fiji, Sitiveni Rabuka, noemde de samenloop van problemen – waaronder in zijn beoordeling ook de transnationale drugshandel – in juni een ‘polycrisis’, waarbij elke uitdaging de andere verergert.
Maar de meest beladen kwestie van het Forum zal waarschijnlijk de aanhoudende onrust in Nieuw-Caledonië zijn. In mei laaide er dodelijk geweld op in het Franse gebied vanwege een langdurige onafhankelijkheidsbeweging en de pogingen van Parijs om deze te onderdrukken. Een mislukte poging van leiders uit de Pacific om de hoofdstad Noumea te bezoeken voorafgaand aan de top heeft de spanningen verder aangewakkerd.
Volgens trouwe forumvolgers is de test voor grootmachten op het evenement of hun leiders zich kunnen inzetten voor de ‘Pacific way’, een soort bescheiden consensuspolitiek die draait om relaties en die het idee van de zogenaamde Blue Pacific-familie in zijn kern heeft: eilandstaten die met elkaar verbonden zijn door een gedeelde cultuur en erfgoed, en die zich onderscheiden van de bredere Indo-Pacific, waarvan de belangen als meer uiteenlopend en afgelegen worden gezien.
Opgetrokken wenkbrauwen begroeten deelnemers aan de top die luidruchtig, opdringerig of overenthousiast zijn in hun strijd om invloed. “Er is een manier waarop landen in de Stille Oceaan zaken met elkaar doen en dat zou iets moeten zijn dat we graag door de rest van de wereld erkend zouden zien,” vertelde Brown, de leider van de Cookeilanden, aan Islands Business.
Maar de leiders zijn pragmatisch en denken dat de wereldwijde belangstelling voor de Stille Oceaan zal blijven bestaan.