Meer dan dertig jaar na de ineenstorting van de Sovjet-Unie heeft de Communistische Partij van China nog steeds een stevige greep op de macht.
De machtige en gevreesde organisatie regeert al 75 jaar over het land – waar bijna een vijfde van de wereldbevolking woont – en overtreft daarmee het 74-jarige Sovjettijdperk in Rusland.
Aanbevolen video’s
De partij overleefde jaren van zelfveroorzaakt tumult nadat zij in 1949 de macht overnam. Een grote koerscorrectie in 1978 transformeerde het land in een industriële reus met een economie die qua omvang op de tweede plaats kwam na de Verenigde Staten.
Partijleiders willen nu een nog sterker China opbouwen om te bereiken wat zij de “verjonging” van de natie noemen tegen 2049, wat de honderdste verjaardag van het communistische bewind zou markeren.
Zo lang aan de macht blijven zal afhangen van hoe ze het doen in een tijdperk van tragere groei en toenemende concurrentie met de Verenigde Staten, een tijdperk dat het schrikbeeld van een nieuwe koude oorlog heeft doen rijzen.
De eerste kwart eeuw van communistisch bewind in China was niet mooi
Mao Zedong bleek, nadat hij op 1 oktober 1949 de oprichting van de Volksrepubliek China had uitgeroepen, minder bedreven in het besturen van een uitgestrekt land dan in het leiden van een revolutie.
Hij nodigde intellectuelen uit om het bewind van de partij te bekritiseren tijdens de Honderd Bloemen Campagne in 1956, maar velen werden naar het platteland verbannen of gevangen gezet toen de protesten tegen de regering toenamen.
Het misleide beleid van de Grote Sprong Voorwaarts, gelanceerd in 1958 om de industrialisatie van China te versnellen, leidde tot een verwoestende hongersnood waarbij tientallen miljoenen mensen omkwamen.
Toen kwam de Culturele Revolutie. Mao moedigde jonge Chinezen in 1966 aan om in opstand te komen tegen kapitalistische elementen, wat leidde tot een meedogenloze chaos waarin intellectuelen en leraren werden geslagen en publiekelijk vernederd en naar het platteland gestuurd. Sommigen werden gedood of tot zelfmoord gedreven.
Pas na de dood van Mao in 1976 sloeg China een nieuwe weg in die het economische potentieel van het land heeft ontketend en miljoenen uit de armoede heeft gehaald.
De ontwikkeling van China heeft de conventionele wijsheid getrotseerd
Tijdens de Koude Oorlog werd het communisme geassocieerd met planeconomieën, terwijl democratie samenging met vrije markten.
De Chinese Communistische Partij heeft dat patroon doorbroken. Het heeft de marktkrachten gedeeltelijk ontketend en tegelijkertijd elke democratische beweging op afstand gehouden die zijn greep op de macht zou kunnen uitdagen.
De westerse hoop dat China onvermijdelijk naar democratie zou overschakelen – zoals veel andere Aziatische staten deden nadat ze economisch voorspoedig waren geworden – bleek wensdenken.
De door studenten geleide protesten die in 1989 het Tiananmen-plein in Peking bezetten, vormden een keerpunt. Na veel intern debat stuurde de partijleiding onder leiding van Deng Xiaoping troepen om een bloedig einde aan de protesten te maken.
De boodschap was duidelijk: er zou sprake zijn van economische liberalisering, maar geen politieke liberalisering die de positie van de Communistische Partij zou kunnen bedreigen.
De Communistische Partij brengt het marxisme onder Xi Jinping terug
De partij heeft haar belang voor het heden en de toekomst van China benadrukt nu de jaren van economische bloei plaats hebben gemaakt voor een fase van meer gematigde groei.
Het land heeft afwijkende meningen en andere waargenomen bedreigingen voor zijn bewind de kop ingedrukt. Het heeft opnieuw de nadruk gelegd op de centrale rol van de partij en leider Xi Jinping in alle zaken en een sterkere controle over de economie uitgeoefend, waardoor de hoogvliegende technologiereuzen van het land in toom zijn gehouden.
Deze verschuiving heeft bij sommige werknemers, bedrijfseigenaren en buitenlandse investeerders de angst aangewakkerd dat de partij de marktkrachten aan banden legt, net op het moment dat de economie deze nodig heeft om weer op de been te komen.
Daniel Bell, een expert op het gebied van de politieke theorie aan de Universiteit van Hong Kong, zei dat het traject van China overeenkomt met de marxistische gedachte dat een land een kapitalistische fase moet doorlopen om de economie te ontwikkelen voordat het overgaat naar het communisme.
“Er was een opvatting dat, als China eenmaal kapitalistisch wordt, het het communisme zal opgeven. Maar dat was slechts bedoeld als tijdelijk’, zei Bell, die zijn gedachten uiteenzette in een boek uit 2023, ‘The Dean of Shandong.’
Partijleiders hebben het einde van de voormalige Sovjet-Unie bestudeerd en zijn vastbesloten een soortgelijke uitkomst in China te voorkomen.
Maar ze worden de komende kwart eeuw geconfronteerd met een nieuwe reeks uitdagingen naarmate de bevolking ouder wordt en hun economische en geopolitieke ambities het land op een potentiële ramkoers plaatsen met enkele van zijn buurlanden en de regerende supermacht van de wereld, de Verenigde Staten.