REYKJAVIK – IJslanders hebben zaterdag voor de verkiezing van een nieuw parlement gestemd nadat meningsverschillen over immigratie, energiebeleid en de economie premier Bjarni Benediktsson dwongen de stekker uit zijn coalitieregering te trekken en vervroegde verkiezingen uit te schrijven.
Dit zijn de zesde algemene verkiezingen in IJsland sinds de financiële crisis van 2008 de economie van de Noord-Atlantische eilandstaat verwoestte en een nieuw tijdperk van politieke instabiliteit inluidde.
Aanbevolen video’s
Opiniepeilingen suggereerden dat het land een nieuwe omwenteling te wachten stond, waarbij de steun voor de drie regeringspartijen kelderde. Benediktsson, die in april tot premier werd benoemd na het aftreden van zijn voorganger, had moeite om de onwaarschijnlijke coalitie van zijn conservatieve Onafhankelijkheidspartij met de centristische Progressieve Partij en de Links-Groene Beweging bijeen te houden.
“Mijn verwachting is dat er hopelijk iets nieuws gaat gebeuren”, zei Hörður Guðjónsson, terwijl hij in de hoofdstad Reykjavik stemde. “We hebben altijd oude partijen gehad die voor de zaken zorgden. Ik hoop dat we nu het licht zien binnenkomen met een jonger volk, nieuwe ideeën.”
IJsland, een land met ongeveer 400.000 inwoners, is trots op zijn democratische tradities en beschrijft zichzelf als misschien wel de oudste parlementaire democratie ter wereld. Het parlement van het eiland, de Althingi, werd in 930 gesticht door de Noormannen die zich in het land vestigden.
Hevig weer in het subarctische land dreigde zaterdag sommige kiezers te belemmeren om naar de stembureaus te gaan, omdat in veel gebieden zware sneeuwval de wegen blokkeerde. Het weer zou ook de levering van stembussen aan de telcentra kunnen vertragen nadat de stembureaus om 22.00 uur (22.00 uur GMT) zijn gesloten.
Hoe werkt de verkiezing?
De kiezers kiezen 63 leden van de Althingi in een verkiezing die de zetels zal verdelen op basis van regionale kiesdistricten en evenredige vertegenwoordiging. Partijen hebben minimaal 5% van de stemmen nodig om zetels in het parlement te winnen. In het aftredende parlement waren acht partijen vertegenwoordigd, en tien partijen doen mee aan deze verkiezingen.
De opkomst is naar internationale maatstaven traditioneel hoog: 80% van de geregistreerde kiezers brengt bij de parlementsverkiezingen van 2021 hun stem uit.
Waarom nu?
IJsland, een winderig eiland vlakbij de poolcirkel, organiseert normaal gesproken verkiezingen tijdens de warmere maanden van het jaar. Maar Benediktsson besloot op 13 oktober dat zijn coalitie niet langer kon voortbestaan, en hij vroeg president Halla Tómasdóttir om de Althingi te ontbinden.
“De zwakte van deze samenleving is dat we geen erg sterke partij hebben en dat we van geen enkele partij een erg sterke leider hebben”, zegt Vilhjálmur Bjarnason, een voormalig parlementslid. “We hebben geen charmant mens met een visie… Dat is heel lastig voor ons.”
Ondanks de electorale tegenwind sprak Benediktsson zijn vertrouwen uit dat zijn Onafhankelijkheidspartij als winnaar uit de bus zou kunnen komen.
“Het was aanvankelijk een zware strijd voor mijn partij, maar naarmate we verder gingen met de verkiezingscampagne, denk ik dat de zaken onze kant op begonnen te gaan en ik denk dat dit een zeer spannende verkiezingsdag zal worden”, zei hij.
Waarom is de IJslandse politiek zo verdeeld?
De versplintering van het politieke landschap van IJsland kwam na de financiële crisis van 2008, die leidde tot jaren van economische onrust nadat de met schulden opgezwollen banken van het land instortten.
De crisis leidde tot woede en wantrouwen jegens de partijen die traditioneel macht over en weer hadden uitgewisseld, en leidde tot de oprichting van nieuwe partijen, variërend van de op het milieu gerichte Links-Groene Alliantie tot de Piratenpartij, die directe democratie en individuele vrijheden bepleit.
“Dit is een van de gevolgen van de economische crash”, zegt Eva H. Önnudóttir, hoogleraar politieke wetenschappen aan de Universiteit van IJsland. “Het is gewoon het veranderde landschap. Partijen, vooral de oude partijen, hoopten misschien een beetje dat we terug zouden gaan naar hoe het vroeger was, maar dat gaat niet gebeuren.”
Wat zijn de problemen?
Net als veel westerse landen wordt IJsland geteisterd door de stijgende kosten van levensonderhoud en immigratiedruk.
De inflatie bereikte in februari 2023 een piek van 10,2% op jaarbasis, aangewakkerd door de gevolgen van de COVID-19-pandemie en de grootschalige Russische invasie van Oekraïne in februari 2022. Hoewel de inflatie in oktober vertraagde tot 5,1%, is dat nog steeds hoog vergeleken met buurlanden. De Amerikaanse inflatie bedroeg vorige maand 2,6%, terwijl die in de Europese Unie 2,3% bedroeg.
IJsland heeft ook moeite om het stijgende aantal asielzoekers te huisvesten, waardoor er spanningen ontstaan binnen het kleine, traditioneel homogene land. Het aantal immigranten dat bescherming zocht in IJsland is de afgelopen drie jaar gestegen naar meer dan 4.000, vergeleken met een eerder gemiddelde van minder dan 1.000.
Hoe zit het met de vulkaan?
Herhaalde uitbarstingen van een vulkaan in het zuidwestelijke deel van het land hebben duizenden mensen op de vlucht gedreven en de overheidsfinanciën onder druk gezet. Een jaar nadat de eerste uitbarsting de stad Grindavik dwong te evacueren, hebben veel inwoners nog steeds geen veilige huisvesting, wat leidde tot klachten dat de regering traag reageerde.
Maar het droeg ook bij aan een tekort aan betaalbare woningen, dat nog werd verergerd door de hausse aan toerisme in IJsland. Jongeren hebben moeite om een voet op de huizenladder te krijgen in een tijd waarin kortetermijnvakantieverhuur de beschikbare woningvoorraad voor de lokale bevolking heeft verminderd, zei Önnudóttir.
“Het huisvestingsprobleem wordt een groot probleem in IJsland”, zei ze.
Danica Kirka berichtte vanuit Londen. Jill Lawless heeft vanuit Londen bijgedragen aan dit rapport.