NEW YORK – Een ooit over het hoofd geziene legerpsychiater, belast met het analyseren van Hermann Göring en andere nazi’s die beschuldigd worden van oorlogsmisdaden, krijgt het soort aandacht waar hij tijdens zijn leven naar had gezocht.
“Nuremberg”, met Russell Crowe als Göring, concentreert zich op de gesprekken van de nazi-militaire commandant met Dr. Douglas M. Kelley, gespeeld door Rami Malek. Kelley’s missie was om vast te stellen of Göring en meer dan twintig andere nazi-functionarissen die aan het einde van de Tweede Wereldoorlog waren gevangengenomen, geschikt waren om in Neurenberg terecht te staan. De film is geregisseerd door James Vanderbilt en gebaseerd op een boek uit 2013, ‘The Nazi and the Psychiatrist’, van Jack El-Hai, die Vanderbilt hielp bij het schrijven van het scenario.
Aanbevolen video’s
Gedurende vele uren in faciliteiten in Luxemburg en Neurenberg zal Kelley merken dat hij afwisselend meegenomen en bang wordt gemaakt door een man die berucht is vanwege zijn rol in de poging tot verovering van Europa en daarbuiten door de nazi’s. Göring blijkt een onverwacht goed en slim gezelschap te zijn, zo niet overtuigend in zijn bewering dat hij niets wist van Hitlers ergste wreedheden en er alleen maar om gaf Duitsland weer groots te maken na de vernederende nederlaag in de Eerste Wereldoorlog.
NOOT VAN DE REDACTIE — Dit verhaal bevat een discussie over zelfmoord. Als jij of iemand die je kent hulp nodig heeft, is de nationale zelfmoord- en crisishulplijn in de VS beschikbaar door te bellen of sms’en naar 988. Er is ook een online chat op 988lifeline.org. Hulplijnen buiten de VS zijn te vinden op www.iasp.info/suicidalthoughts.
Kelley, een ambitieuze en demonstratieve man die in 1958 zelfmoord pleegde, zou misschien nooit een grote Hollywood-productie hebben geïnspireerd als zijn naam niet was verschenen terwijl El-Hai aan een eerder boek werkte. Terwijl hij schreef over dr. Walter Freeman, die hielp om van lobotomie een gebruikelijke behandeling te maken, stuitte El-Hai eind jaren dertig op een ontmoeting tussen Freeman en Kelley tijdens een bijeenkomst van de American Psychiatric Association.
El-Hai nam contact op met Kelley’s oudste kind, Doug, die hem toegang gaf tot een schat aan archieven van zijn vader, zo’n vijftien dozen met daarin alles, van medische dossiers tot een pakje koekjes dat nazi-leider Rudolf Hess weigerde te eten uit angst dat ze vergiftigd waren. In ‘The Nazi and the Psychiatrist’ volgt El-Hai Kelley’s leven vanaf zijn opkomst in de psychiatrische beroepsgroep via de controverses van zijn jaren na zijn terugkeer uit Europa, te beginnen met zijn bewering dat er in de VS mensen zijn die, om macht te verwerven, ‘gewillig over de lijken van de helft van het Amerikaanse publiek zouden klimmen’.
Als hoogleraar criminologie aan de University of California, Berkeley was Kelley een showman in de klas die grappen maakte, uitgebreide ontwerpen tekende en goocheltrucs uitvoerde. Als adviseur van de politie van Berkeley betwistte hij openlijk de competentie van wetshandhavingsfunctionarissen en werd uiteindelijk in de gaten gehouden door de FBI, die hem verdacht van politieke ondermijning. Hij gaf ook lezingen in het hele land en publiceerde een boek over zijn bevindingen in de oorlogstijd, ‘22 Cells in Neurenberg’, waarvan maar weinig exemplaren werden verkocht en dat al lang niet meer wordt gedrukt.
Zijn dood was een echo van de zelfmoord van Göring, die twaalf jaar eerder een cyanidepil had ingenomen die hij in zijn cel had verstopt. Göring’s leven eindigde in het geheim, Kelley is in het bijzijn van zijn familie. Na een luide ruzie met zijn vrouw snelde hij naar boven, naar zijn studeerkamer, kwam weer tevoorschijn met een cyanidecapsule in zijn hand en riep: “Ik hoef dit niet meer te nemen!” Kelley liet geen uitleg achter. Zijn zoon geloofde volgens El-Hai dat hij overweldigd was door zijn ‘emoties en innerlijke pijn’.
EL-HAI: Een van Kelley’s centrale vragen toen hij aan dit werk begon, was de vraag die voor mij zeer interessant was: hadden deze mannen, die allemaal beklaagden waren in dit eerste proces in Neurenberg, enige psychiatrische stoornissen, ziekte, zijn persoonlijkheidskenmerken, of iets dergelijks, gemeen? En Kelley ontdekte tot zijn teleurstelling dat dit niet het geval was – geen van hen, met de mogelijke uitzondering van (de leider van het Duitse Arbeidsfront) Robert Ley, die zelfmoord pleegde vóór het proces. Ze hadden zeker neurosen, maar veel mensen die normaal functioneren, hebben neurosen. Dat maakte hem bang en deed hem geloven dat zulke mensen in veel grotere aantallen in onze bevolking voorkomen dan wij allemaal.
Het waren allemaal mensen die geloofden dat het doel de middelen heiligde en dat de meesten van hen, op persoonlijk vlak, op zoek waren naar macht. En dat was belangrijker dan ideologie. Dus hechtten ze zich aan een ideologie die hen in staat stelde in opkomst te komen en iedereen die hen in de weg stond te verpletteren.
El-HAI: Er was heel weinig spijt.
El-HAI: Hij wilde behandeld worden als staatshoofd, wat hij zelf ook beschouwde. Hij zei tegen enkele van zijn medebeklaagden: “Maak je geen zorgen, binnen korte tijd zullen er overal in Duitsland standbeelden van ons staan.”
El-HAI: Vooral als het alternatief zou worden opgehangen, wat ze allemaal beschouwden als een executiemethode voor een gewone crimineel. Kelley merkte op dat Göring, door zichzelf vlak voor de executie te vergiftigen, een duim in het oog van de Amerikaanse autoriteiten stak. ‘Je gaat niet doen met wat je met mij wilt doen.’ En dat resoneerde echt met Kelley.
EL-HAI: Het was niet mijn zorg. Door de rechtszaalscènes die zich in de tweede helft van de film afspelen, verliest Göring veel van zijn glans, zoals in de echte rechtszaal gebeurde. Rami moest er misschien meer over nadenken toen hij het contrapunt speelde van de gemene Göring, omdat ik die twee personages altijd heb gezien als meer op elkaar lijkend dan niet.
Toen ik het boek aan het schrijven was, besprak ik vaak met de zoon van Dr. Kelley, Doug, hoe het voor hen moet zijn geweest om samen in deze gevangeniscel te zitten, en we typeerden ze altijd gekscherend als King Kong versus Godzilla. Ze waren allebei egomanen. Ze waren allebei absoluut zeker van hun gelijk. En ze waren zowel sociaal charmant als zeer intelligent.
EL-HAI: Ik was vanaf het begin akkoord met de aanpak van James Vanderbilt. Elke keer dat hij mij een concept van het scenario stuurde, zag ik het niet als mijn taak om onnauwkeurigheden en dingen te vinden die niet feitelijk waren. Ik weet dat films een ander medium zijn dan boeken en dat wat een boek goed maakt niet hetzelfde is als wat een film goed maakt. En wat we dus in ‘Neurenberg’ hebben gekregen, is volgens mij een film die grotendeels feitelijk is, en belangrijker nog, die de boodschappen overbrengt die heel dicht bij de boodschappen in mijn boek liggen.
De boodschap van Douglas Kelley was dat nazisme, fascisme, of hoe je het ook wilt noemen, altijd het potentieel heeft gehad om in ons land tot leven te komen. Hij zag het meteen toen hij terugkwam uit Europa, en het is nu zeker gemakkelijker te vinden.