PRISTINA – Een Amerikaans vredesplan heeft de voormalige Britse premier Tony Blair naar de voorgrond gebracht bij de pogingen om de oorlog tussen Israël en Hamas in Gaza te beëindigen. Hoewel zijn nalatenschap in het Midden-Oosten controversieel is, vooral gezien zijn rol bij het voeren van oorlog met Groot-Brittannië als onderdeel van de door de VS geleide invasie van Irak in 2003, wordt hij op één plek als een held vereerd: Kosovo.
Als premier speelde Blair – samen met de toenmalige Amerikaanse president Bill Clinton – een cruciale rol bij het samenstellen van een internationale coalitie die in 1999 luchtaanvallen uitvoerde om een einde te maken aan het harde optreden van de Joegoslavische president Slobodan Milosevic tegen de op onafhankelijkheid strevende etnische Albanezen in Kosovo.
Aanbevolen video’s
Blairs populariteit in Kosovo steeg enorm in de nasleep van de oorlog, wat zelfs leidde tot de opkomst van een nieuwe naam voor jongens: Tonibler, de fonetische spelling van Tony Blairs naam in het Albanees.
Tonibler Gashi, een 24-jarige geneeskundestudent in Pristina, zei dat hij trots is op zijn naam.
“Mijn ouders wilden de staat van dankbaarheid en respect symboliseren jegens de grote man die, zonder hem… we hier niet in het Albanees zouden zijn in Kosovo,” zei hij.
Maar of het succes van Blair in Kosovo kan worden herhaald in de veel complexere en onstabielere omgeving van Gaza blijft zeer omstreden.
Het staakt-het-vurenplan van Gaza
Het plan van de Amerikaanse president Donald Trump voor Gaza zou ervoor zorgen dat Blair mogelijk een internationale overgangsautoriteit gaat leiden, de “Raad van de Vrede”, die door Trump zelf zou worden voorgezeten en die het Palestijnse grondgebied zou besturen. Het voorgestelde orgaan zou internationale expertise, technocraten, VN-functionarissen en Palestijnse vertegenwoordigers combineren, en zou functioneren onder een VN-mandaat.
Het heeft tot doel toezicht te houden op de wederopbouw, de veiligheid, de humanitaire hulp en de basis voor meer permanente bestuursstructuren.
Kritiek van Palestijnen, Arabische staten en internationale rechtsgeleerden richt zich op Blairs controversiële verleden, vooral op zijn steun aan de oorlog in Irak. Ze hebben ook hun bezorgdheid geuit over de soevereiniteit, daarbij verwijzend naar de vrees dat de overgangsautoriteit de Palestijnse macht aan de kant zou kunnen zetten.
In een doorbraak op donderdag kwamen Israël en Hamas overeen om een pauze in te lassen in hun verwoestende tweejarige oorlog en de vrijlating van de resterende gijzelaars in ruil voor Palestijnse gevangenen.
Blair is geen onbekende in het Midden-Oosten. Hij was acht jaar lang gezant van het Midden-Oostenkwartet en werkte aan het bevorderen van de vrede tussen Israël en de Palestijnen, voordat hij in 2015 aftrad. Zijn ontslag werd gezien als een weerspiegeling van de erbarmelijke staat van de vredesinspanningen die verder verslechterden onder de regering van de Israëlische premier Benjamin Netanyahu.
Een beslissend moment voor Kosovo in 1998-99
In Kosovo leidden Blair en Clinton een 78 dagen durende NAVO-luchtaanvallencampagne die Milosevic dwong zijn troepen terug te trekken en de controle over wat toen een provincie van Servië was, af te staan aan de Verenigde Naties en de NAVO. Tijdens de oorlog van 1998-1999 kwamen ruim 13.000 mensen om het leven, voornamelijk etnische Albanezen.
“De strijd voor Kosovo was niet alleen voor Kosovo, maar voor ons allemaal, inclusief mijn eigen land, die geloven dat vrijheid en gerechtigheid de moeite waard zijn om voor op te komen en, indien nodig, voor te vechten”, zei Blair in juni 2024, op de 25e verjaardag van het einde van de oorlog.
Veel Kosovaren associëren Blair met militaire interventie die een einde heeft gemaakt aan massale wreedheden en zien hem als een van de sterkste westerse leiders die pleiten voor politieke inspanningen voor het lot van Kosovo. Hij wordt ook bewonderd vanwege zijn steun aan de naoorlogse wederopbouw en institutionele opbouw van Kosovo.
Een missie van de Verenigde Naties in Kosovo, kortweg UNMIK, aanvankelijk onder leiding van de Franse diplomaat Bernard Kouchner, regeerde Kosovo tot 2008, toen het land zich onafhankelijk verklaarde. De Verenigde Staten en het grootste deel van het Westen erkennen de onafhankelijkheid van Kosovo, maar niet Servië of zijn bondgenoten Rusland en China.
Sommigen in Kosovo uiten hun bewondering voor Blairs werk in het Balkanland en zijn voorzichtig optimistisch dat zijn ervaring Gaza goed van pas zou kunnen komen.
“Ik zou hem willen vragen om net zo rechtlijnig en respectvol te zijn voor de humanitaire zaak van Gaza als hij tegenover ons was”, zei Gashi, de geneeskundestudent die vernoemd is naar de voormalige Britse premier.
Bashkim Fazliu, van de We Remember Tony Blair Foundation, zei dat zonder Blairs leiderschap “we gewoonweg zouden verdwijnen, verdwijnen uit Kosovo.” De stichting werd opgericht in 2023 toen het standbeeld van Blair werd opgericht in de zuidelijke stad Ferizaj, 40 kilometer ten zuiden van de hoofdstad Pristina.
Een plein in Ferizaj heette ook Tony Blair.
Veel straten, pleinen of bustes zijn vernoemd naar Clinton en de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright.
“Dus waarschijnlijk is dit het laatste stuk dat hij in de wereld wil oplossen. En ik geloof dat hij dat kan, als hij deze kans krijgt”, zei Fazliu.
Parallellen, verschillen en belangrijkste uitdagingen
Zowel in Kosovo als in het voorgestelde Gaza-plan wordt sterke nadruk gelegd op internationale betrokkenheid bij het stoppen van wreedheden, het beschermen van burgers, het opnieuw opbouwen van infrastructuur en het leggen van fundamenten voor duurzaam bestuur.
Blair is niettemin een polariserende figuur in de Arabische wereld. Er is veel scepsis over de vraag of het externe leiderschap onder hem als paternalistisch kan worden gezien of als een ondermijning van de Palestijnse zelfbeschikking.
Vlora Citaku, een voormalige diplomaat die Kosovo vertegenwoordigde bij de VN, beschouwde Blair als “de meest geschikte persoon” om de naoorlogse transitie in Gaza te helpen leiden.
“De heer Blair heeft iets dat het leiderschap in de wereld van vandaag mist en nodig heeft: moed en empathie,” zei ze.
Veton Surroi, een Kosovaarse politicus die deel uitmaakte van de vredesbesprekingen van 1999 die een einde maakten aan de oorlog, zei dat Blairs rol in Gaza zou moeten lijken op die van Kouchner in Kosovo, “als iemand die voortdurend relaties ontwikkelt binnen de samenleving die die samenleving in de richting van meer verantwoordelijkheid zullen bewegen.”
“Ik zou willen dat Tony Blair in Gaza dezelfde diepgang en dezelfde inzet had als in Kosovo”, zei hij.
Semini berichtte vanuit Tirana, Albanië.